De sacramenten van de christelijke initiatie bij kinderen en jongeren – een hedendaagse visie
De drie sacramenten waardoor je christen wordt, vormen samen de ene, christelijke initiatie. In het doopsel vangt het nieuwe leven in Christus aan. Het vormsel bevestigt en versterkt dit. De eucharistie voltooit de christelijke initiatie en voedt ons telkens weer. Maar de viering van doop, vormsel en eerste communie lijken – hoe mooi ook – vaak beleefd te worden als geïsoleerde momenten of overgangsriten, met weinig impact op het concrete leven, en niet als stappen op de persoonlijke geloofsweg.
De eerste communie
Onze bestaande praktijk van de eerste communie van kinderen rond de leeftijd van 7 jaar gaat terug op de beslissing van paus Pius X in 1910 om de eerste volledige deelname van kinderen aan de eucharistie mogelijks te vervroegen. De redenering van de paus was vrij eenvoudig en ging uit van een pastorale zorg : kinderen die reeds vertrouwd zijn geraakt met de viering van de eucharistie, dankzij een regelmatige praktijk in het gezin en dankzij een eerste inwijding in het christelijk geloof, thuis en op school, mag men niet langer uitsluiten van de communie. Wanneer zij in staat zijn om het onderscheid te maken tussen het geconsacreerde brood en gewoon brood moet de Kerk tegemoet komen aan hun verlangen naar de ontmoeting met Jezus in de communie.
In deze logica is de viering van de eerste communie dus helemaal geen eenmalig gebeuren: ze is de afronding van een eerste fase in het proces van inwijding in het christelijk geloof, weliswaar op maat van de kinderen, die tegelijkertijd vooruitwijst naar het vervolg van de initiatie. Maar het is overduidelijk dat de kerkelijke en culturele context sinds 1910 grondig is gewijzigd.
Zelfs met concrete hulp vanuit de school en de parochie komen velen er moeilijk toe om met hun kinderen thuis het geloof ter sprake te brengen of er uitdrukking aan te geven in hun gewone leven.
Het lijkt vandaag noodzakelijk om de viering van de eerste communie opnieuw te verankeren in de voedingsbodem waarin ze thuis hoort: de christenen die op zondag samen komen om de eucharistie te vieren en zo, dank zij de communie, opgebouwd worden tot het Lichaam van Christus. Tegelijkertijd is er een traject nodig, voor ouders en kinderen, waarin zij in contact kunnen komen met een eucharistievierende gemeenschap en catechese ontvangen over de betekenis van de eucharistie
Het vormsel
Wat het vormsel betreft, is men dit gaandeweg te eenzijdig gaan verstaan als het sacrament van de Heilige Geest, (maar ieder sacrament is van de Heilige Geest) en als hèt sacrament van de christelijke volwassenheid, (zodat men het spontaan is gaan aanvoelen als eindpunt en afsluiting van de christelijke opvoeding van kinderen). Daarbij is het besef verloren gegaan dat niet het vormsel, maar de eucharistie de voltooiing is van de christelijke initiatie.
De viering van het vormsel bij de overgang van de lagere naar de middelbare school heeft deze tendens nog versterkt. Initiatie in het geloof veronderstelt heel wat meer dan een eenmalige ontmoeting, waarin geluisterd wordt naar het levensverhaal van mensen en naar het Evangelie. Men zal pas dieper kunnen gaan aanvoelen wat christelijk geloven inhoudt, door deel te nemen aan het leven van de kerkgemeenschap. Daarom is het zo wezenlijk dat ontmoetingen waarbij kinderen en hun ouders zich voorbereiden op de doop, het vormsel of de eerste communie niet los van de geloofsgemeenschap georganiseerd worden. Anders wordt een ‘onkerkelijk’ beeld van deze sacramenten bevestigd en bestendigd.
Het is een goede ontwikkeling dat op verschillende plaatsen pogingen worden gedaan om de catechetische voorbereiding van kinderen en hun ouders te doen aansluiten bij de samenkomsten van de geloofsgemeenschap op zondag. Het is heel belangrijk dat zij daarbij uitgenodigd worden om deel te nemen aan de gewone vieringen, en aan de bestaande initiatieven van gemeenschapsvorming en diaconie.
De viering van de doop, het vormsel en de eerste communie vormen dus geen geïsoleerde momenten Het zijn stappen op de weg van de initiatie in het christelijk leven dat steeds weer gevoed, hernieuwd en verdiept moet worden.
Daarom precies is niet het vormsel, maar de eucharistie de voltooiing van de christelijke initiatie: de sacramentele initiatie tot het christelijk geloof mondt uit in het sacrament dat per definitie telkens weer herhaald wordt, op het ritme van de zondag, de dag van de Heer.
De eucharistie op zondag heeft de functie van een steeds hernieuwde inwijding in de verbondenheid met Christus. Precies door deze logische volgorde van doop, vormsel, eucharistie, wordt duidelijk: christen zijn is nooit af. We hebben door het doopsel en vormsel de identiteit van ‘christen’ ontvangen, maar we moeten het steeds opnieuw worden. En dat is onmogelijk wanneer Christus zelf ons daartoe niet zelf het voedsel aanreikt.
Pr. Hedwig Reyntjens
Gesprokkeld uIt de brochure van de Belgische Bisschoppen : ‘De sacramenten van de christelijke initiatie bij kinderen en jongeren vandaag – Oriëntaties voor een missionaire vernieuwing’, een uitgave van Licap uit 2013
– gepubliceerd mei 2016 –