Een zondoorstoofde of koele zomerherinnering: Barvaux-sur-Ourthe, de Italiaanse tuinen of de kathedraal van Chartres? Wat ligt het verband? In doolhoven en labyrinten.
In Barvaux of dichter bij huis in Leest legden maïsboeren een leuk plantennetwerk aan voor kinderen compleet met speelse uitkijktorens en verrassingsplekjes.
In Italië lieten rijke heren eertijds symmetrische parken aanleggen, en daar hoorde vaak een doolhof met keurig geschoren hagen bij. Hun grondplan volgt het kaartspel: harten, klaveren, ruiten en schoppen. De vormgeving is niet ingewikkeld, eerder bedoeld voor wandelaars dan voor zoekers. De stemming is veeleer intiem dan beklemmend. De tuinarchitecten van die tijd zochten die intimiteit bewust op: toentertijd stond zo’n doolhof symbool voor de zoektocht naar liefde. Te vinden, aldus de zestiende-eeuwse dichter Jacob Cats, in ‘de rustige haven van het huwelijk’. Soms mét prieeltje, een rustplek voor stiekeme geliefden.
In de kathedralen van Chartres en Amiens vind je schoolvoorbeelden van labyrinten, de doolhoven voor gelovigen. Ze zijn ingelegd in mozaïeken of tegelpatronen, een heuse trend tijdens de gotiek (1140-1500). Het labyrint van de Hanswijkbasiliek van de stad Mechelen sluit hier naadloos bij aan. Na de Middeleeuwen raakte de traditie van het labyrint in de vergetelheid. Een zeventiende-eeuws labyrint zoals dit is dan ook zeer bijzonder, beslist een aanrader bij uw volgend bezoek aan de Dijlestad!
Misschien stond je er nog nooit bij stil, maar hoe ingewikkeld de wendingen er ook uitzien, het kerkelijke labyrint heeft maar één pad en dat voert onvermijdelijk naar het centrum. Je hoeft geen keuzes te maken, je kunt niet doodlopen, want Jezus is de enige weg en waarheid. Het is een pelgrimstocht in miniatuur. Het pad drukt op een symbolische wijze uit dat christenen niet zullen verdwalen ondanks alle beproevingen, onzekerheden en teleurstellingen, omdat God hen leidt op de juiste weg. Het labyrint is ook een manier van contemplatie, van mindfulness. Tijdens het bewandelen maak je een spirituele reis naar het innerlijke. Om dit ten volle en met alle zintuigen te beleven, legde men vroeger de weg geknield af.
Het labyrint is de oudste vorm van een doolhof. Het opzet is tegengesteld: in doolhoven verlies je de weg, in een labyrint volg je zonder enige moeite het juiste en enige spoor.
De oudste labyrinten dateren van zo’n 4.000 tot 6.000 jaar terug en zijn gevonden in het gebied rond de Middellandse Zee. Klassieke labyrinten kunnen vierkant of rond zijn, maar de constructie volgt een vast patroon: een eenpadige weg. Het meest bekende en tot de verbeelding sprekend labyrint uit de Oudheid is ongetwijfeld dat van koning Minos uit Kreta. Dankzij de draad van Ariadne kon de held Theseus hieruit ontsnappen nadat hij de hierin opgesloten Minotaurus gedood had. Ook de Romeinse kunst is rijk aan labyrinten, de mozaïekvloeren waren handig om de juiste patronen te leggen: rondgangen opgedeeld in vier kwadranten, net als in Hanswijk trouwens. En in verschillende middeleeuwse handschriften zien we joodse stad Jericho als labyrint afgebeeld.
Het doolhof met zijn vele vertakkingen en doodlopende wegen is ontstaan tijdens de Italiaanse renaissance (14e-16e eeuw): aanvankelijk als klassiek eenpadig labyrint, maar geleidelijk voegden creatieve geesten meer en meer dwaalwegen toe. Vanuit Italië verspreidde de renaissancetuin zich dan over Europa, met in zijn spoor het doolhof zoals wij het kennen. En ook deze tekst heeft de labyrintvorm: van vertrekpunt verkennend rondwandelen om te eindigen bij de beginalinea.
Wat is het verband met de Sint-Niklaaskerk? Geen. De kerkvloer vertoont noch een fraai ingelegd labyrint, noch vergeten grafstenen. De ingemetselde grafstenen aan de buitengevel van de kerk zijn een ander en later verhaal. Maar de labyrinten maken momenteel een opmerkelijke revival door: ze worden momenteel wel vaker aangelegd bij kerken, scholen, ziekenhuizen, in parken en op pleinen of in de natuur. Misschien een spiritueel idee bij een ooit mogelijke herinrichting van een kerkplein in onze gemeente?
– gepubliceerd 2016 –