Van pelikaan en pauw tot Chiroteken en ankertattoo, de christelijke symboliek is nog veel rijker en antieker dan je dacht. Weg van de Bijbelse symboliek zoals het kruis, het vuur van Pinksteren of de Goede Herder ontstonden in de christelijke kunst en iconografie al heel vroeg andere symbolen, die soms zelfs dienst deden als codetaal.
#1 Pelikaan
Wat heeft een pelikaan met het christelijk geloof te maken? Mythische voorstellingen en vreemde associaties hebben de pelikaan gebracht waar hij eigenlijk niet hoorde. Het is een vreemd verhaal dat begint met lamsbloed. In de tijden dat de Joden nog een nomadisch herdersvolk waren, smeerden zij lamsbloed op de steunpalen van hun tenten om boze geesten af te weren. Later, toen ze in huizen woonden, kregen de deurposten zo’n behandeling. Dit ritueel vinden we terug in het verhaal over de uittocht uit Egypte, waar de Joden een slavenbestaan leidden. Om de farao te dwingen Zijn volk te laten gaan, doodde Jahweh het eerstgeboren kind in elk gezin. Alleen dìe huizen werden gespaard, waarvan de deurpost bestreken was met lamsbloed. Opnieuw weerde het bloed het kwaad af. Pesach, het Joodse paasfeest herinnert aan de uittocht uit Egypte. Verderop in het Oude Testament voert de profeet Jesaja het lam op, een verwijzing naar de Knecht des Heren, die zwijgt als hij als een lam naar de slacht wordt gebracht. Wie hij met die knecht bedoelt is onduidelijk, maar de eerste christenen zien het als de aankondiging van hun Verlosser, Jezus van Nazareth. Daarmee is het Lam Gods geboren, dat op Pasen de zonden van de wereld wegneemt met zijn bloed. Deze voorstelling verbindt zich met de pelikaan die zijn jongen voedt. Daar is een behoorlijk misverstand voor nodig. Bepaalde pelikanen hebben op hun krop en keelzak een roodachtige vlek die enigszins op een bloedende wond lijkt. Bovendien buigen ze hun snavel naar de borstveren bij het voeren van de jongen. In de tweede eeuw concludeerde een Griek daaruit dat pelikanen hun borst open pikken om de jongen met hun bloed te voeden. Een beeld van zelfopoffering, dat overeen kwam met de metafoor van het Lam Gods. Vanaf die tijd rukte de pelikaan op in de christelijke symboliek.
#2 Chi Ro
Het kenteken van de jeugdbeweging Chiro verwijst nog altijd – zij het lichtjes gewijzigd – naar een monogram dat al in de eerste eeuwen van het christendom ontworpen en breed verspreid werd. Het bestaat uit de Griekse letters Chi en Rho, de eerste letters van de naam Christus.
#3 Alpha en omega
‘Ik ben de alfa en de omega, zegt de Heer, God, Hij die is en die was en die komt, de Almachtige.’, zo luidt het in het boek Openbaringen 1:8 De eerste en de laatste letter van het Griekse alfabet wijzen op die manier naar God, het begin en einde van alles. Je komt deze letters heel vaak tegen in de christelijke kunst. Maar hoe vaak sta je stil bij de diepe betekenis ervan?
#4 Pauw
Nog een vogel: de pauw. In het vroege christendom gold de pauw als een symbool van de Verlosser en van de wederopstanding. Het vernieuwen van zijn veren in de lente wees op opstanding, zijn vlees gold als onbederfelijk, zoals dat van Christus. Weer ligt een oude legende aan de bron van deze symboliek. In de Europese Middeleeuwen was de pauw een symbool van zowel ijdelheid, trots en hoogmoed als macht, welstand en waardigheid. Dat is de associatie die wij het gemakkelijkst maken?
#5 Anker
De hoop is het veilige en vaste anker van onze ziel, schrijft Paulus aan de Hebreeën (6,19). Meer was niet nodig om van het anker een symbool te maken. Een anker is nodig om een schip dat niet verder vaart op zijn plaats te houden, in een vaste bodem houvast te bieden. Het christelijk geloof spreekt van het anker der hoop, dat ”buiten” de mens uitgeworpen moet worden.#6 Vis
De vis als symbool voor Christus dateert van de eerste eeuw van onze jaartelling. Het gaat om een acrostichon: de letters van het Griekse woord voor vis (ichtus). Als je de letters apart zet kom je tot de volgende verdeling: I (of J) – Ch – U – S. Dit zijn de eerste letters van Jezus Christus (Zoon van God) Soter. Sotèr is Grieks woord voor Zaligmaker, Behouder, Redder. De christenen in Rome wilden door dit symbool aangeven, dat voor hen de Heere Jezus de Zaligmaker was. Tegenover de verering van de keizer als God. En om niet direct ontdekt te worden, gaven ze dit aan door middel van een vis. Op deze manier gaven ze uitdrukking aan hun geloof in de Heere Jezus. Een hele geloofsbelijdenis in twee gebogen lijnen.
#7 Klavertjedrie
Drie blaadjes waren voor de christelijke geluksvinders al genoeg. De klavertjeviers zijn voor hedendaagse gelukszoekers. Het getal drie staat natuurlijk voor de Drie-Eenheid. En verder is klaver een bodembedekker, die een hele wei frisgroen kleurt. Het zou de Ierse Sint-Patrick zijn die de symboliek ervan inzag en zo raakte het in gebruik vanaf de vijfde eeuw.
Drie dieren en een plant, lettertekens en een voorwerp… het zijn niet de enige symbolen die spelen in het christendom. Er is de bij, er is de getallensymboliek, maar dat is stof voor later.
Bron: Aleteia.org.
Godelief
gepubliceerd september 2019
