HEILIGE GEEST : SCHEPPINGSKRACHT, BEVRIJDINGSKRACHT, VOLHARDINGSKRACHT IN MENSEN
Wat wordt er nu eigenlijk gevierd op Pinksteren (Gr. Pentèkostè, 50 dagen na Pasen)? Wat of wie wordt bedoeld met ‘Heilige Geest’?
Neen, geen theologische hersenspinsels over de Drie-eenheid, geen Bijbelse reflectie op de betekenis van het pinksterwonder. Gewoon een reflectie op de betekenis van ‘geest’. Wie tegenwoordig dat woord gebruikt, loopt groot gevaar om een begrip op te roepen dat gerelateerd wordt aan ‘verkalkte resten van oude catechismussen’ (Tjeu van den Berk, Nederlandse theoloog). ‘Geestelijk leven’ stond vroeger los van een lichamelijk welbevinden en ging soms ook ten koste van een psychisch gezond leven. ‘Down to earth dus’, voetjes op de grond.
Een tot het bot versleten driedeling
Als je als jongere mens een verhoogde bloeddruk hebt of je slaapt slecht, je bent kortademig of je hebt last van je spijsvertering, geloof je dan dat de reguliere geneeskunde je kan helpen? Ondersteuning kan ze je zeker geven, maar de fundamentele oorzaken moet je zelf aanpakken. Je lichaam geeft vervelende symptomen omdat het je emotioneel, psychisch of spiritueel niet zo lekker zit. De boodschap is: je leeft verkeerd. Ga anders leven, anders eten. Genees jezelf.
We hebben – vooral in het Westen – ingelepeld gekregen dat we sectoren die in feite innig met elkaar verbonden zijn, gescheiden gingen zien: lichaam (soma, corpus), ziel (psyche, anima) en geest (pneuma, spiritus).
Voor de oude Grieken bestond elk wezen uit een soma, een psyche en een pneuma. Of het nu een planeet, een boom, een hond, een mineraal of een mens betreft. Ze hebben alle stoffelijke aspecten (soma). Telkens zijn de elementen vuur, aarde, lucht en water erbij betrokken. Al die stoffen werden ‘bezield’ door een immaterieel principe, de psyche. Deze ziel wordt soms afgebeeld als een vlinder. Een hond heeft een hondenziel, hetgeen hem juist als een hond doet reageren, maar een boom heeft ook een ziel, zij het een heel eigensoortige.
Maar wat houdt de mensen, de bomen, de dieren, de planeten, de aarde en de zee bijeen? Dat is de pneuma, de levensgeest, de adem van de kosmos, de levensadem. De geest is de universele motor van energie. Deze geest maakt dat planten, dieren en mensen, zon en maan ten diepste verwant zijn aan elkaar want in hen allen werkt dezelfde geest. Het is niet verrassend dat in vrijwel alle culturen deze geest als ‘goddelijk’ ervaren werd en in vele mythologische beelden tot uitdrukking gebracht werd. In het Bijbelse scheppingsverhaal is het de (goddelijke) ‘ruach’ die de oermaterie bevrucht.
In de Chinese cultuur is er een fundamenteel concept: Chi, dat levenskracht, adem, vitale energie, spirituele energie betekent.
We zien hoe nauw de samenhang is tussen psyche en lichaam en de spirituele dimensie van ons bestaan. Een kennis van ons verloor enkele maanden geleden haar man. Ze zegt: ‘Ik voel me nutteloos (spiritus) en ik moet oppassen of ik zink weg in depressieve gevoelens (psyche); ik kan niet eten omdat ik een krop in de keel heb (soma en psyche).’ Indien er storingen komen in onze levensenergie, of we willen die wat versterken, gaan we op zoek naar oplossingen: we proberen Tai Chi of yoga, doen ademhalingsoefeningen; we gaan wandelen of fietsen, we zoeken contact met de natuur, proberen een therapie of volgen een cursus, lassen enkele bezinningsdagen in… We hopen zo alle aspecten van ons leven weer in harmonie te brengen.
Heilige Geest: hartstocht voor vrede en gerechtigheid
Volgens Huub Oosterhuis (Nederlands theoloog, ex-jezuïet en liturgie-vernieuwer) is de heilige Geest niet de levensadem in ons lichaam, niet de branding van de zee en de vuurgloed van de zon.
Volgens hem is Heilige Geest: hartstocht voor vrede en gerechtigheid. Je hoort en ziet het ongeluk van anderen en schiet ervoor in actie. Je bemoedigt mensen tegen het doemdenken in en bevrijdt hen van irrationele angsten. Je protesteert tegen wantoestanden, laat je stem horen waar je klein of groot onrecht ziet.
Heilige Geest is scheppingskracht, bevrijdingskracht. Dit betekent dat je van chaos orde maakt in je huis, in je tuin en in je buurt; dat je troep opruimt, ook die van anderen; dat je mensen bevrijdt van slechte zelfbeelden en menswaardig leven mogelijk maakt.
Dat gaat niet in één keer: je hebt daar geduld, tact, overleg, zachtmoedigheid en volharding voor nodig. Heilige Geest is ook volhardingskracht. Dat zagen we bijvoorbeeld onlangs gebeuren in Roemenië, waar mensen hardnekkig betoogden tegen een controversiële corruptiewet, die daardoor ingetrokken werd.
Heilig zijn zij die door het visioen van de gerechtigheid aangeraakt zijn: zij gaan niet zomaar een boom omhakken, zij geven een kind extra groeikansen, zij zorgen er mee voor dat vluchtelingen zich hier vlugger thuis voelen. Zij bevorderen de verbondenheid tussen mensen, zorgen voor meer solidariteit en sociale cohesie; zij nemen een verwaarloosd dier op in hun huis en organiseren een solidariteitsontbijt voor Broederlijk Delen.
Je kunt je oefenen in gevoeligheid voor die hartstocht: door samen protestliederen te zingen, door je te laten inspireren door teksten uit verschillende godsdiensten, door beklijvende getuigenissen van mensen in boek en film, door deelname aan godsdienstige rituelen. Je kunt je energiepeil en daardoor je hartstocht verhogen door intense, echte ontmoetingen met mensen van allerlei kleur en nationaliteit. De kracht van mooie muziek is heel versterkend en vaak ook troostvol (als je alle ellende eens even buiten de deur wilt houden). Dat kan gaan van het ‘Onze Vader’ van Christoff, over ‘Een ster’ van Stan van Samang tot ‘We Shall Overcome’ van Bruce Springsteen, het ‘Veni Sancte Spiritus’ en de ‘Pinkstercantates’ van Bach.
Een appèl voor iedereen
Uit het voorgaande blijkt al dat die ‘Heilige Geest’ geen monopolie is van christenen. Zij hebben wel het mooie verhaal in Handelingen 1 en 2 als basis, maar de passie voor vrede en gerechtigheid is universeel. Over heel de wereld zetten mensen zich daar voor in. In oorlogen staan christenen, humanisten, moslims, … zij aan zij om hulp te bieden. Denk maar aan het Rode Kruis, Artsen Zonder Grenzen, … Het goede DOEN is belangrijker dan te kunnen motiveren waarom je iets doet. De wereldwinkeliers werken waarschijnlijk vanuit verschillende motivaties en ideologieën, maar één ding is belangrijk: de winkel moet opengehouden worden en er moeten bijdragen geleverd worden tot een meer rechtvaardige wereldhandel. Voor jezelf is het wel heel belangrijk om je te engageren vanuit een bepaalde inspiratie waarin je ook anderen vindt. Christenen zeggen dan: ‘Kom,HeiligeGeest, God in ons, vuur in ons, adem, licht, hartslag, liefde, in ons en boven ons uit’ (Huub Oosterhuis).
Mieke Lauwers