KERKENBELEIDSPLAN SINT-NIKLAASPAROCHIE WILLEBROEK – juni 2017

INLEIDING

Bij Ministerieel Besluit van 20 juni 2015 werd de nieuwe parochie Sint-Niklaas Willebroek opgericht. Deze nieuwe parochie valt samen met het grondgebied van de gemeente Willebroek. Ze is een fusie van de vroegere parochies van Willebroek en van de deelgemeenten Heindonk, Tisselt en Blaasveld.

Dit kerkenbeleidsplan omvat volgende gebouwen voor de rooms-katholieke eredienst op het grondgebied van de gemeente Willebroek:

• Willebroek: Sint-Niklaaskerk, August Van Landeghemstraat 113 Willebroek.
• Blaasveld: Kerk Sint-Amandus, Mechelsesteenweg 118 Blaasveld.
• Heindonk: kerk Sint-Jan Baptist, Kerkplein 2 Heindonk.
• Tisselt: kerk Sint-Jan de Doper, Blaasveldstraat 1 Tisselt.

Daarnaast is er nog het kerkgebouw van Klein-Willebroek, dat eerder werd onttrokken aan de eredienst en verhuurd wordt aan de vzw Scellina Harmonium Art Museum HAM als tentoonstellingsruimte voor harmoniums en als concertruimte voor de vzw.

Dit kerkenbeleidsplan is tot stand gekomen in overleg met alle betrokken partijen. Hierbij werd ook de nodige aandacht besteed aan het aspect van informatieverstrekking rond de opmaak van het kerkenbeleidsplan, onder meer:

• Parochiale Infoavond, ingericht door de parochieploeg, met als thema: “toekomst van Kerkgebouwen” door Prof. Roel De Ridder op 25/10/2016;
• De lokale geloofsgemeenschappen van Blaasveld, Heindonk en Tisselt werden betrokken bij de opmaak van dit kerkenbeleidsplan tijdens de parochieraden van 16/11/2016 en 10/5/2017;
• Daarnaast was er regelmatig bilateraal overleg tussen de voorzitter van de kerkfabriek en de gemeentelijke overheid (secretaris en technische dienst). Voor een laatste afstemming rond huidig kerkenbeleidsplan onder meer op 13/4/2017;
• Overleg tussen de parochieploeg “De Wijnstok” en de voorzitter van de kerkfabriek Sint-Niklaas Willebroek. Voor een laatste afstemming rond huidig kerkenbeleidsplan onder meer op 26/04/2017.

 

Het kerkenbeleidsplan werd goedgekeurd door het Aartsbisdom Mechelen-Brussel op 22mei 2017.

Het kerkenbeleidsplan werd goedgekeurd door de gemeenteraad van Willebroek op 27 juni 2017

Voor het Aartsbisdom Mechelen-Brussel,                         Voor de gemeente Willebroek,

1. SITUERING KERKGEBOUWEN

1. Sint-Niklaaskerk, August Van Landeghemstraat 113, 2830 Willebroek.
2. Kerk Sint-Amandus, Mechelsesteenweg 118, 2830 Blaasveld.
3. Kerk Sint-Jan Baptist, Kerkplein 2, 2830 Heindonk.
4. Kerk Sint-Jan de Doper, Blaasveldstraat 1, 2830 Tisselt.

2. FICHE PER KERKGEBOUW

2.1. Sint-Niklaaskerk in Willebroek

2.1.1. Identificatie Sint-Niklaaskerk

Geografische ligging:

• August Van Landeghemstraat 113, 2830 Willebroek.
• Provincie: Antwerpen

Kadastrale gegevens:

• Willebroek, Afdeling 1, Sectie A, Perceelnr. 876A (kerk)

Plaats in kerkelijke structuur

• Bisdom: Aartsbisdom Mechelen-Brussel
• Dekenaat: Klein-Brabant
• Parochie: Sint-Niklaas parochie Willebroek

Eigenaar: Gemeentebestuur Willebroek

Bescherming(en):

• Beschermd monument (nummer OA002579, sinds 16-09-1994), evenals vastgesteld als bouwkundig erfgoed ‘Parochiekerk Sint-Niklaas’ sinds 05-10-2009 (status: bewaard)

2.1.2. Beschrijving

1. a) Cultuurhistorische waarde

Historiek:

Gelegen op deels begraasd en ommuurd pleintje, aan de westzijde van de straat, in de as van de Torenstraat, aanplanting van lindebomen voor de kerk. Weinig gegevens beschikbaar over de bouw van de vroegste kerk: volgens de overlevering en sommige auteurs zou de toren opklimmen tot een Romeinse constructie, doch vermoedelijk werd een zandstenen, romaanse kerk opgetrokken tussen 1140 en 1180.  Heden oost-west-gerichte kerk met kern in laat-romaanse/vroeg-gotische stijl uit de 12de eeuw (toren en mogelijk het oude transept); verbouwd in 1618 (heropbouw van schip) en in 1733-1744 (overwelving zijbeuken, nieuwe sacristie en voorgevel).  Op drastische wijze vergroot en aangepast in 1853-1855 door J. Schadde naar ontwerp van F. Berckmans (1852).  Bij de verbouwing verdween het oorspronkelijke oostkoor voor een neoromaans portaal en werd de kerk aan de westzijde verlengd met een vrij stijlloze kruisbeuk en koor.

Beschrijving:

Driebeukige kruiskerk met portaal van één travee, oostelijk transept met oorspronkelijke vieringtoren van één travee, schip van vier traveeën, westelijk transept met transeptarmen van twee smalle traveeën en koor van drie traveeën met driezijdige sluiting, lagere aanbouwsels. Toren, oud transept, schip en neoromaanse voorgevel van zandsteen; overige 19de-eeuwse bouwonderdelen van baksteen, leien zadeldaken.  Aangepaste spitsbogige en rondbogige (oostelijk transept) vensters.  Vierkante toren, door middel van afgeschuinde hoeken overgaand in een octogonale zandstenen spits.  Markerende kordons en spitsbogige galmgaten met driepas; gebeeldhouwde waterspuwers en rondbogige muuropeningen (verborgen door wijzerplaten) in de spits met steigergaten onder de met leien beklede top. Aansluitend oostelijk transept met puntgevels en hoeksteunberen, algemeen rond de 14de eeuw gesitueerd, maar wellicht ouder.  Neoromaanse oostelijke voorgevel met centrale puntgevel, aflijnende rondboogfries, geprofileerde rondboogpoort en radvenster.

In 1965 werd, bij graafwerken tijdens het vellen van de oude lindebomen, een zandstenen, romaanse grafkelder met vier eiken kisten ontdekt. Een thans afgedekte trap, links tegen de kerk, geeft toegang tot deze grafkelder gesitueerd onder het vroegere koor en eertijds mogelijk toebehorend aan de familie Helman.

Interieur:

Bepleisterd en overschilderd interieur met spitsbogen op kapiteelloze polygonale zuilen. Kruisribgewelven, in middenbeuk neerkomend op bewerkte consoles, koorsluiting met straalgewelf.  Oostelijke transeptarm met in de zuidelijke travee doopkapel en in de noordelijke travee gedachteniskapel en toegang tot de traptoren. Boven het portaal: uitspringend eiken doksaal (tweede helft 19de eeuw) op marmeren zuilen met bladwerkkapiteel onder gebeeldhouwde symbolen van de evangelisten als consoles van de leuning.  Portaal met moer- en kinderbalken. Gedenksteen achteraan in kerk: Agrandie et reconstruite partielement de 1853 à 1855, Jos. Schadde architect….

Mobilair:

Schilderijen: Anna verklaart Maria de Heilige Schrift toegeschreven aan M. Coxcie (tweede helft 16de eeuw); Verschijning van Heilige Nicolaas aan Constantinus van C. Schut (tweede kwart 17de eeuw); Laatste Avondmaal van J. Van Helmont (1721); Vijf Blijde en Vijf Droeve Mysteriën van P. Van Huffel (circa 1795). Heiligenbeelden uit de 18de eeuw en de eerste helft van de 19de eeuw. Nissen (18de eeuw) met geklede beelden van Sint-Anna-ten-Drieën en Onze-Lieve-Vrouw met Kind uit de 17de eeuw, textiel uit de 20ste eeuw.  Hoofdaltaar, biechtstoel en preekstoel uit de 18de eeuw. Eiken triomfkruis met symbolen van de evangelisten (15de eeuw).

1. b) Architecturale mogelijkheden

De kerk is van het basilicaal type waarbij de oriëntatie echter werd omgedraaid tijdens de grote verbouwing/uitbreiding medio 19de eeuw.   De kerk telt hierdoor naast het schip met twee zijbeuken zowel oostelijk als westelijk een transept, een westelijk koor en oostelijke vieringtoren ter hoogte van de kruising van het schip met het oorspronkelijke transept.

Ten zuiden van het koor bevindt zich een afgesloten rechthoekige sacristie met in het verlengde, rondom het westelijk koor, nog een kleine bergruimte en sanitaire ruimte. Ten noorden bevindt zich een eveneens rechthoekige technische ruimte (spiegelbeeld), met aansluitend een tweede grotere berging die de rondgang om het koor ten westen sluit.  Beide blokken zijn toegankelijk vanuit de kerk met telkens een deur ter afsluiting.  De sacristie is ook langs de buitenzijde afzonderlijk toegankelijk via een klein sas tussen sacristie en berging.

Het schip en de zijbeuken beslaan vier traveeën, het westelijk transept twee kleinere traveeën en het oostelijke een grotere travee Het westelijke koor bestaat uit drie rechte traveeën naast een polygonale (driezijdige) absis. 

De totale lengte van de kerk, van oostportaal tot absis, meet ongeveer 61 m. De breedte, exclusief transepten, meet circa 16,5 m.  Ter hoogte van de transepten is dit 24,5 m.

Gelet op de typologie van de kerk (basilicaal type), is een ‘klassieke’ opdeling mogelijk. Het koor, de beide transepten en beide zijbeuken kunnen van het schip (en elkaar) worden afgescheiden.  Ook een verdere opdeling per travee behoort binnen dit klassieke type kerk uiteraard tot de mogelijkheden.  Daarnaast zijn er sowieso reeds meerdere ruimtes rondom het oostelijk koor die vandaag makkelijk af te sluiten zijn door middel van de bestaande toegangsdeuren tot deze ruimten. 

Een verregaande fragmentering is dus in principe mogelijk maar weinig opportuun aangezien de kerk als hoofdfunctie bestemd blijft voor de erediensten (geen neven- of herbestemming), én het een beschermd monument betreft. Beide beperkende factoren zijn cruciaal voor de architecturale mogelijkheden.  Deze blijven hierdoor eigenlijk beperkt tot een eventuele herinrichting van de reeds bestaande afgesloten ruimtes rondom het koor.  Hier is een (beperkte) herinrichting mogelijk, bijvoorbeeld door het samenvoegen van ruimtes of net verder fragmenteren, herverdelen,… .  Het koor, schip met zijbeuken en beide transepten bieden weinig mogelijkheden onder de huidige omstandigheden en vooruitzichten (behoud kerk voor erediensten en bescherming als monument).

1. c) Bouwfysische toestand

De kerk werd reeds deels gerestaureerd in een recent verleden. Daarbij werden de toren (binnen- en buitenzijde) en daken (ganse kerk) aangepakt.  Een dossier voor de restauratie van de rest van de kerk (schip, koor, glasramen, …) werd eind 2014 ingediend bij Onroerend Erfgoed voor het bekomen van een restauratiepremie.   Daarbij werd de melding bekomen, dat de kerk in aanmerking komt voor een premie (ref. 4.003/10000/R1766.2).  Een verdere stand van zaken kan voorlopig niet gegeven worden.

De kerk werd daarnaast in 2014 het laatst geïnspecteerd door Monumentenwacht (inspectienummer A-73/10274/2014/B).

Conclusie van het inspectieverslag is dat de kerk geen ernstige structurele gebreken kent, maar er wel een huiszwam actief is in de toren dewelke dringend bestreden moet worden om structurele schade te vermijden. Daarnaast dienen ook een tweetal afvoeren te worden ontstopt om vochtschade in de kerk te vermijden.  Naar toegankelijkheid toe worden geen fundamentele opmerkingen gemaakt aangezien deze reeds grotendeels werden opgelost tijdens de eerste fase van de restauratie.

Het interieur van de kerk werd in 2011 volledig vernieuwd: volledige herschildering, nieuwe hedendaagse inrichting en kerkmeubilair. De elektriciteit werd vernieuwd met led-verlichting en de verwarmingsinstallatie werd vernieuwd.

De kerk is toegankelijk voor rolstoelgebruikers.

Aanpassing van het sanitair wordt gepland.

2.1.3. Situering van het gebouw in zijn ruimtelijke omgeving

De Sint-Niklaaskerk bevindt zich nog steeds in het hart van Willebroek, aan de rand van het handelscentrum en vlakbij onder meer het administratief centrum, de lokale politie, het cultureel centrum, het parochiaal secretariaat en enkele scholen. De directe omgeving van de kerk wordt bijgevolg gekenmerkt door de aanwezigheid van tal van openbare en andere diensten en een belangrijke handelsfunctie.  Daarnaast komt ook de gewone woonfunctie nog veelvuldig aan bod in de directe omgeving van de kerk, zowel onder de vorm van individuele woningen (voornamelijk gesloten bebouwing) als groepswoningbouw (appartementen).

Ondanks deze centrale ligging heeft de kerk rondom nog een zekere groene inplanting weten te behouden. Vooral ten zuiden van de kerk is nog een ruim grasveld aanwezig met summiere beplanting.  Ten westen versmalt dit.  Ten oosten, voor de toegang tot de kerk, werd een klein pleintje aangelegd dat wordt gedomineerd door een reeks grotere lindes.  Ook langs deze zijde wordt de kerk dus nog door groen omgeven.

Ten noorden en westen van de kerk bevindt zich een kleine parking, ingesloten tussen de kerk en een eerder gesloten gevel, behorend tot het parochiaal centrum. Groen is hier slechts beperkt aanwezig, maar sluit wel nog steeds rondom de kerk.

Met het oog op een eventuele heraanleg van deze directe omgeving van de kerk werd reeds advies gevraagd aan Onroerend Erfgoed, aangezien de kerk een beschermd monument betreft. Bovendien is reeds gebleken dat het oude ‘kerkhof’, gesloten omstreeks 1884, nooit werd ontknekeld en zich relatief ondiep bevindt. Ook archeologisch onderzoek beperkt bijgevolg de mogelijkheden tot herinrichting van deze groene zones gelet op het feit dat de kerk een lange voorgeschiedenis kent (Romaans van oorsprong).  Het advies luidde bijgevolg om bij een latere herinrichting van de directe omgeving, het groene karakter sowieso te behouden.

Wanneer wordt uitgezoomd valt vooral op dat de toegang tot de kerk via het oostportaal uitkijkt op het kanaal van Willebroek, via de Torenstraat. Aan de overzijde van de straat die langs de kerk loopt, de August Van Landeghemstraat, bevinden zich vandaag twee braakliggende percelen.  Voor beide percelen is een private ontwikkeling op relatief korte termijn voorzien (hoogbouw – appartementen).  Echter, conform het goedgekeurde RUP ‘Willebroek Centrum’ wordt tegenover de kerk, op de hoeken gevormd tussen de August Van Landeghemstraat en Torenstraat, een pleinfunctie voorzien.  Het kleine plein met lindes voor de kerk wordt naar de toekomst toe bijgevolg uitgebreid in oostelijke richting.  Deze ruimte heeft hetzelfde statuut verkregen als enkele reeds bestaande of te realiseren openbare pleinruimtes in het centrum.  De kerk zelf werd in het RUP geïntegreerd als ‘bestaande bebouwing in openbare ruimte’.

Een en ander maakt duidelijk dat de ruimte rondom de kerk duidelijk gedefinieerd staat als openbare ruimte en de functie van plein kan vervullen, waarbij de kerk het ankerpunt vormt. Naar de toekomst toe zal deze ruimte echter verder als plein geconcretiseerd moeten worden, mits behoud van het groene karakter.  Vandaag vervult de directe omgeving van de kerk nog niet deze functie en oogt ze wat slordig.

2.1.4. Beschrijving van het actueel gebruik en de actuele functie

Voor wat betreft het liturgisch gebruik zie ook punt 3.1 van dit kerkenbeleidsplan.

Voor de Sint-Niklaaskerk wordt niet gezocht naar een neven- of herbestemming. Deze kerk behoudt, als centrale parochiekerk, haar liturgische functie.  Valorisatie is echter wel mogelijk en werd ook in het verleden reeds gerealiseerd (concerten, …).

Naar de toekomst toe vraagt vooral de ruimte rondom de kerk om een herinrichting zodat hier een volwaardige pleinfunctie kan gecreëerd worden. Dit kan echter pas gerealiseerd worden nadat ook de beide private ontwikkelingen ten oosten gerealiseerd zijn. 

Aangezien het publiek domein betreft, zal dit dossier vanuit de gemeente getrokken worden. Uiteraard wordt het kerkbestuur hierbij evenzeer betrokken en ook het advies van Onroerend Erfgoed is cruciaal voor de verdere uitwerking van dit project, zowel met het oog op de kerk zelf (beschermd monument), als op het nog aanwezige kerkhof (beperkte bodemkundige ingrepen).  

Gelet op de afhankelijkheid van een tweetal private ontwikkelingen, werd dit project nog niet opgestart. Pas van zodra ook beide ontwikkelingen verder vorderen, kan hiermee worden aangevat.  Beide ontwikkelingen zitten momenteel in de fase ‘vergunningsaanvraag’. 

2.2. Sint-Amandus in Blaasveld

2.2.1. Identificatie Sint-Amandus kerk

Geografische ligging:

• Mechelsesteenweg 118, 2830 Willebroek (Blaasveld)
• Provincie: Antwerpen

Kadastrale gegevens:

• Willebroek, Afdeling 4, Sectie B, Perceelnr. 211A (kerk); 212C (perceel rondom kerk)

Plaats in kerkelijke structuur

• Bisdom: Aartsbisdom Mechelen-Brussel
• Dekenaat: Klein-Brabant
• Parochie: Sint-Niklaas parochie Willebroek

Eigenaar: kerkfabriek Willebroek Sint-Niklaas

Bescherming(en):

• Niet beschermd. Vastgesteld als bouwkundig erfgoed ‘Parochiekerk Sint-Amandus’ sinds 05-10-2009 (status: bewaard)
•  

2.2.2. Beschrijving

1. a) Cultuurhistorische waarde

Historiek:

Georiënteerde neogotische kerk met ouder koor omgeven door een omhaagd kerkhof. Waarschijnlijk ontstond de parochie Blaasveld op het einde van de 12de eeuw als afhankelijkheid van Heffen (zie zelfde patroonheilige).  Een zelfstandige bidplaats werd in 1323 opgericht door Rudolf Pipenoy, heer van Blaasveld. De kerk werd verschillende keren verwoest en heropgebouwd waarbij vorm en uitzicht wijzigden. Na de zware beschadiging in 1914 tijdens de gevechten om het Fort van Breendonk, werd de kerk in 1922 volgens het 19de-eeuws uitzicht gereconstrueerd naar ontwerp van E. Careels.

Beschrijving:

Longitudinale kerk met basilicale opstand, westtoren van vier geledingen geflankeerd door halfronde rouwkapel (ten zuiden) en vroegere doopkapel (ten noorden), driebeukig schip van vier traveeën, transept van één travee en lager koor met twee rechte traveeën en een vijfzijdige sluiting, rechthoekige bergplaats ten noorden en dito sacristie ten zuiden van het koor.

Interieur:

Baksteenbouw met sporadisch gebruik van natuursteen onder leien bedaking. In toren met portaal en doksaal: schouderboogdeur onder spitsbogig bovenlicht met calvarie (glas in lood).  Bepleisterd en beschilderd interieur, eertijds met neogotische beschildering; tongewelf in het koor, kruisribgewelven in schip en zijbeuken. Spitsboogarcaden op zuilen met koolbladkapiteel en achtzijdige arduinen sokkel. Koor met lange koorhals en hoger gelegen hoogkoor (zeven treden) waaronder zich de grafkelder van de familie de Prant bevond, volgens F. Donnet mogelijk een rest van een oude krocht.

Mobilair:

Rijk interieur, waarvan de historische waarde nader moet onderzocht worden. Schilderijen van de Vlaamse School (eind 16e, 17e en 18de eeuw). Houten beelden: Sint-Anna-ten-Drieën en Jezus aan het Kruis uit de 16de eeuw, Heilige Amandus uit de tweede helft van de 17de eeuw. Barok hoofdaltaar uit de eerste helft van de 18de eeuw; neogotische zijaltaren van circa 1865.  18de-eeuwse, eiken biechtstoelen en koorgestoelte. Arduinen doopvont met jaartal 1543 in het koor. Aan het altaar en de lezenaar bleven twee medaillons van de preekstoel (eerste helft 18de eeuw) bewaard.  17de-eeuwse grafstenen.

1. b) Architecturale mogelijkheden

De kerk is van het basilicaal type met een schip en twee lagere zijbeuken, een transept (gelijke hoogte met schip en zijbeuken), een lager koor en westtoren. Het koor eindigt op een polygonale (vijfhoekige) absis.

Ten zuiden van het koor bevindt zich een afgesloten rechthoekige sacristie, ten noorden een eveneens rechthoekige bergruimte (spiegelbeeld). Beide zijn toegankelijk vanuit de kerk.  Langs de buitenzijde bevindt zich oostelijk tegen de noordelijke bergruimte nog een afzonderlijke werkruimte, in gebruik door de gemeentelijke diensten (beheer begraafplaats rondom de kerk).  Deze is enkel van buitenaf te bereiken en maakt geen interne verbinding met het kerkgebouw.

Het schip en de zijbeuken beslaan vier traveeën, het transept een travee en het oostelijke koor twee rechte traveeën, naast de polygonale absis.

De totale lengte van de kerk, van toren tot absis, meet ongeveer 42 m. De breedte, exclusief steunberen, meet circa 19 m.

Gelet op de typologie van de kerk (basilicaal type), is een ‘klassieke’ opdeling mogelijk. Het koor, transept en beide zijbeuken kunnen van het schip (en elkaar) worden afgescheiden. Ook een verdere opdeling per travee behoort binnen dit klassieke type kerk uiteraard tot de mogelijkheden. De sacristie en noordelijke bergruimte zijn reeds afgezonderd van de rest van de kerk en vandaag makkelijk af te sluiten door middel van de bestaande toegangsdeuren tot deze ruimten.

Het koor van de kerk, van oudere datum (17de-18de eeuw), wordt in twee delen verdeeld door de aanwezigheid van een aanzienlijk hoogteverschil waarbij het oostelijk deel hoger gelegen is. Dit absidiale einde en de laatste travee zijn van de eerste travee van het koor en de rest van de kerk gescheiden met een niveauverschil van meer dan een meter.  Dit kan de inrichting van deze ruimte bij afscherming deels hypothekeren, en bepaalt alleszins verder de mogelijkheden tot het plaatsen van eventuele scheidingswanden in dit oostelijk deel van de kerk, … . 

De westtoren heeft reeds een afgezonderd drieledig gelijkvloers, dienstdoend als inkomsas, waarbinnen zich ook de toegang tot het oksaal en de toren zelf bevinden.

1. c) Bouwfysische toestand

De kerk werd in 2013 het laatst geïnspecteerd door Monumentenwacht (inspectienummer A-73/12200/2013/B).

Conclusie van het inspectieverslag is dat de kerk geen ernstige structurele gebreken kent, maar in een matige staat van onderhoud verkeert. Vooral de toren vraagt om verder onderhoud en verdere controle van het metselwerk (regenzijde). Ook de bedaking, de goten en het buitenschrijnwerk dienen hersteld te worden om verdere vervolgschade te voorkomen.  Kleinere reparaties kunnen volgens het rapport best niet langer uitgesteld worden in dit licht.

Naast de staat van de kerk wordt ook gewezen op de beperkte toegankelijkheid. Dit belemmert niet enkel de inspectie zelf, maar uiteraard ook het noodzakelijke onderhoud van de kerk.  Zo wordt aanbevolen de goten veilig beloopbaar te maken door onder meer het plaatsen van ladderhaken.   

Andere dringende herstellingen, voorgesteld door Monumentenwacht, betreffen het dichten van een aantal lekken, het opnieuw stevig bevestigen van de bliksembeveiliging, de controle op en het herstel van loszittend metselwerk van de toren (regenzijde), de spits tijdelijk waterdicht aanwerken alsook de zoldervloer ruimen en plaatselijk herstellen.

Daarnaast wordt nog een reeks aanbevelingen gedaan op korte en langere termijn, zowel naar bereikbaarheid als instandhouding en duurzaam onderhoud toe.

Hiervoor moet een prioriteitenplan en een tijdsplanning opgemaakt worden, rekening houdend met de inhoudelijke oriëntaties van het kerkenplan.

Sedert het laatste inspectieverslag van Monumentenwacht werden de daken en de dakgoten hersteld waar nodig. Alle bestaande lekken zijn gedicht.

De kerk is toegankelijk voor rolstoelgebruikers.

2.2.3. Situering van het gebouw in zijn ruimtelijke omgeving

De Sint-Amanduskerk bevindt zich nog steeds in het centrum van deelgemeente Blaasveld, op het kruispunt van enkele belangrijke wegen. Ten westen ligt de Mechelsesteenweg, een voormalige provincieweg (N183) en nog steeds een belangrijke verbindingsweg tussen Blaasveld en Willebroek.  Voor Willebroek zelf is dit een belangrijke toevalsweg vanuit het oosten (Mechelen).

Ter hoogte van de kerk kruist deze weg met het Wouters Lefèbvreplein (verderop Dorpsstraat), de belangrijkste ontsluitingsweg voor het oostelijke deel van Blaasveld, alsook vanuit de andere deelgemeente Heindonk.

Daarmee situeert de kerk zich ook ter hoogte van een van de belangrijkste kruispunten van de deelgemeente Blaasveld, wat haar centrale ligging en positie als landmark verder onderstreept.

De kerk zelf is nog steeds omgeven door een ‘kerkhof’. De begraafplaats voor deelgemeente Blaasveld bevindt zich dus nog steeds in het hart van het dorp, en is nog steeds in gebruik.  Dit maakt dat de kerk, hoewel centraal gelegen binnen Blaasveld, een erg groene directe omgeving kent.  Rondom het kerkhof, licht verhoogd binnen de omgeving, bevindt zich immers een gordel van relatief oude, grote loofbomen (voornamelijk beuken).  Daaromheen bevinden zich de vermelde straten, met aan deze straten een bebouwing die in hoofdzaak bestaat uit gesloten bebouwing (rijwoningen).

Ten zuiden van het kerkhof is een basketbalplein te vermelden, gelegen tussen het kerkhof en Wouters Lefèbvreplein. Ten westen bevinden zich tussen de toegang tot het kerkhof en de kerk enkele parkeerplaatsen, door een groenstrook verder afgeschermd van de Mechelsesteenweg die hier passeert.  Aan de overzijde van deze weg, tegenover de toegang tot de kerk, bevinden zich enkele waardevollere gebouwen, met name het oude gemeentehuis en de oude pastorij van Blaasveld.  Beide zijn, net als de kerk, vastgesteld als bouwkundig erfgoed maar genieten geen bescherming.  Hier bevindt zich ook een halte van De Lijn.

Achter deze beide gebouwen strekt zich het gemeentelijk openbaar park ‘Bel-Air’ uit, direct aansluitend op de vallei van de Zwarte Beek. Door de transparantie omheen deze gebouwen, wordt op deze wijze een groene verbinding gelegd tussen de kerkomgeving, het park en de beekvallei. 

Belangrijk te melden is dat meerdere gemeentelijke projecten lopende zijn rond de onmiddellijke omgeving van de kerk. Al deze projecten worden op elkaar afgestemd.  Ook het project rond de nevenbestemming voor deze kerk wordt vanuit de gemeente opgevolgd vanuit dit perspectief.

Volgende projecten hebben een impact op de onmiddellijke omgeving, en bijgevolg ook de toekomstperspectieven voor de kerk:

• Herinrichting begraafplaatsen: een ontwerp is in opmaak voor alle begraafplaatsen op het grondgebied van de gemeente. Het betreft een ontwerp gericht op enerzijds enkele ingrepen op kortere termijn (ontknekelingen,… ) maar eveneens op lange termijn (25 jaar en meer). Bedoeling is te komen tot een ontwerp dat een langetermijnvisie voor de begraafplaats vooropstelt. De kerk wordt hierin, door haar centrale plaats binnen de begraafplaats, uiteraard meegenomen.
• Herinrichting dorpsplein Blaasveld (en doortocht N183). Ook voor de ruimere omgeving is een project opgestart. Hierbij zal de ruimere context van de kerk worden bekeken, met name de volledige openbare ruimte rondom het Wouters Lefèbvreplein alsook de Mechelsesteenweg (vanaf de Vredesbrug tot de Ten Bergstraat). De kerk zal ook in dit ontwerp een sleutelrol spelen.
• Herinrichting parkgebied Bel-Air: dit project is reeds in uitvoering en richt zich op de groene zone aan de overzijde van de Mechelsesteenweg, achter de bebouwing. Gelet op de ruimtelijke verbinding met de directe kerkomgeving, is ook hier een impact voelbaar. Onder meer het hersitueren van de parkeerplaatsen voor de kerk maakt hier deel van uit (verplaatst naar de rand van het parkgebied).
• Huis van de Vrije Tijd: het kasteel Bel-Air zelf maakt deel uit van het gemeentelijk patrimonium voor vrijetijdsbesteding. De functies hiervan worden momenteel binnen een veel ruimer project eveneens herbekeken, en kunnen een impact hebben op de functies gekoppeld aan een eventuele neven- of herbestemming voor de kerk zelf, gelet op de nabijheid van beide gebouwen en hun gerichtheid op het sociale weefsel binnen Blaasveld.

Dit alles maakt duidelijk dat de kerk, met haar centrale rol binnen het weefsel van Blaasveld, een cruciale rol zal spelen in tal van projecten gesitueerd in haar omgeving. De relatie van de kerk met haar ruimtelijke context is zeer sterk verankerd in al deze projecten.

2.2.4. Beschrijving van het actueel gebruik en de actuele functie

Voor wat betreft gedetailleerde gegevens omtrent het actueel liturgisch gebruik zie ook punt 3.1 van dit kerkenbeleidsplan.

In de kerk van Blaasveld vindt maandelijks een eucharistieviering plaats op zondag om 11u. De overige zondagen vinden er gebedsvieringen plaats in de kerk eveneens om 11u.

In de kerk van Blaasveld zijn er sporadisch andere activiteiten buiten de eredienst (bvb. Sint-Hubertusviering, …). Deze activiteiten maken deel uit van de traditie van de plaatselijke dorpsgemeenschap.

 

2.3. Sint-Jan Baptist en Sint-Amandus in Heindonk

2.3.1. Identificatie Sint-Jan Baptist en Sint-Amanduskerk

Geografische ligging:

• Dorpsplein 2, 2830 Willebroek (Heindonk)
• Provincie: Antwerpen

Kadastrale gegevens:

• Willebroek, Afdeling 3, Sectie B, Perceelnr. 37A (enkel kerk; grond rondom kerk in erfpacht gegeven door gemeente aan derden)

Plaats in kerkelijke structuur

• Bisdom: Aartsbisdom Mechelen-Brussel
• Dekenaat: Klein-Brabant
• Parochie: Sint-Niklaas parochie Willebroek

Eigenaar: kerkfabriek Willebroek Sint-Niklaas

Bescherming(en):

• Niet beschermd, wel vastgesteld als bouwkundig erfgoed ‘Parochiekerk Sint-Jan-Baptist en Sint-Amandus’ sinds 05-10-2009 (status: bewaard)
• Gelegen binnen gewestplanbestemming ‘Woongebied met cultureel, historische en/of esthetische waarde’
• Gelegen in onmiddellijke nabijheid (< 25 m) van het beschermd monument ‘Gemeentehuis Heindonk’, beschermd op 12-06-1986 (nummer: OA002582)

2.3.2. Beschrijving

1. a) Cultuurhistorische waarde

Beschrijving:

Gelegen in de as van de Hazewinkelstraat. Georiënteerde, neogotische, driebeukige kerk van zes traveeën met een koor van twee rechte traveeën en een driezijdige sluiting, van 1854-1856 naar ontwerp van F. Berckmans; sterk beschadigd tijdens de Eerste Wereldoorlog, toren naar verluid heropgebouwd.

Sobere baksteenbouw met dubbele tandlijst en sober gebruik van witte natuursteen, onder één zadeldak. Voorgevel ter hoogte van middenbeuk verhoogd als puntgevel met aandak en muurvlechtingen, overgaand in de ranke polygonale toren met steigergaten en leien spits. Ritmerende versneden steunberen. Spitsboogvensters in voorgevel met maaswerk, in de zijbeuken met ruitvormige metalen roedeverdeling.

Interieur:

Neogotisch bepleisterd en beschilderd interieur met spitsbogen op kapiteelloze zuilen; kruisribgewelven met sluitstenen op consoles.

Mobilair:

Overwegend neogotisch uit de tweede helft van de 19de eeuw. Ecce Homo van gepolychromeerd hout van circa 1700, beeld van de Heilige Johannes de Doper (18de eeuw) en Heilige Cornelius (eerste helft 19de eeuw) van hetzelfde materiaal. Voorgevel met glasramen van 1929.

1. b) Architecturale mogelijkheden

De kerk is van het eenvoudig basilicaal type met een schip en twee zijbeuken onder een zadeldak en een koor eindigend op een polygonale (driezijdige) absis. Er is geen transept. De toren bestaat uit een verhoging in de westgevel (voorgevel).

Het schip en de zijbeuken beslaan zes traveeën, het koor twee rechte traveeën, naast de polygonale absis.

Ten zuiden en noorden van het koor bevindt zich een afgesloten rechthoekige ruimte met verlaagd dak (in spiegelbeeld). Beide zijn toegankelijk vanuit de kerk. Aangezien er geen afzonderlijke westtoren is, bevindt zich hieronder geen (noemenswaardige) ruimte, enkel een klein inkomsas onder de als toren verhoogde voorgevel.

De totale lengte van de kerk, van westgevel tot absis, meet ongeveer 31 m. De breedte meet circa 13,5 m.

Gelet op de typologie van de kerk (basilicaal type), is een ‘klassieke’ opdeling mogelijk, maar er moet gelet worden op de eerder bescheiden afmetingen van de kerk. Het koor en beide zijbeuken kunnen van het schip worden afgescheiden. Ook een verdere opdeling per travee behoort binnen dit klassieke type kerk uiteraard tot de mogelijkheden, maar hier dient zeker rekening te worden gehouden met de beperkte afstand tussen de traveeën onderling (< 4 m). De beide ruimten die het koor begrenzen zijn reeds afgezonderd van de rest van de kerk en vandaag makkelijk af te sluiten door middel van de bestaande toegangsdeuren tot deze ruimten.

Het koor is slechts licht verhoogd ten opzichte van het schip (een trede), wat de afschermingsmogelijkheden hier zeker ten goede komt. Ter hoogte van de toren bevindt zich op het gelijkvloers een klein inkomsas met meteen aansluitend een trap die toegang geeft tot het (kleine) oksaal en de toren.

1. c) Bouwfysische toestand

De kerk werd in 2012 het laatst geïnspecteerd door Monumentenwacht (inspectienummer A-73/10620/2012/B).

Conclusie van het inspectieverslag is dat de kerk in een slechte staat van onderhoud verkeert. De bedaking, de goten en het buitenschrijnwerk dienen hersteld en/of vernieuwd te worden om ernstige vervolgschade te voorkomen.  De slechte bereikbaarheid belemmert echter een goed onderhoud ernstig, alsook de inspectie.

Naast de staat van de kerk wordt immers ook gewezen op de beperkte toegankelijkheid. Dit belemmert niet enkel de inspectie zelf, maar uiteraard ook het noodzakelijk onderhoud van de kerk.  Zo wordt aanbevolen de goten veilig beloopbaar te maken door onder meer het plaatsen van ladderhaken.  Maar ook het aanbrengen van veilige ladders, werkvloeren, een degelijke borstwering, veilige loopbruggen en dergelijke worden in dit kader als dringend vooropgesteld.

Andere dringende herstellingen, voorgesteld door Monumentenwacht, betreffen het dichten van een aantal lekken (herstellen van de leibedekking), het herstellen (of vernieuwen) van het torenluik, het kruis inclusief bevestiging herstellen, de goten ruimen en vernieuwen, voldoende uitzetmogelijkheden voorzien, de afwatering verbeteren en de afzaten van de steunberen vernieuwen.

Daarnaast wordt nog een reeks aanbevelingen gedaan op korte en langere termijn, zowel naar bereikbaarheid als instandhouding en duurzaam onderhoud toe.

Hiervoor moet een prioriteitenplan en een tijdsplanning opgemaakt worden, rekening houdend met de inhoudelijke oriëntaties van het kerkenplan.

Sedert het laatste inspectieverslag van Monumentenwacht werden de nodige herstellingen gedaan aan de daken en de dakgoten. Het torenluik werd hersteld en de bestaande lekken werden gedicht. Globaler herstel van de daken dringt zich op.

De kerk is gemakkelijk toegankelijk voor rolstoelgebruikers.

Er is in de kerk geen sanitair aanwezig.

 

2.3.3. Situering van het gebouw in zijn ruimtelijke omgeving

Heindonk is een relatief kleine deelgemeente met een afgelegen ligging, ingesloten tussen samenvloeiende rivieren (Dijle, Zenne en Rupel) en het recreatiedomein Hazewinkel. Het dorp is door deze uitzonderlijke ligging slechts bereikbaar via twee wegen, de Hazewinkelstraat en Beenhouwerstraat, dewelke exact ter hoogte van de kerk kruisen.  Dit maakt dat de kerk op een zeer symbolische plaats is komen te staan.  Ze vormt, ondanks haar bescheiden omvang, samen met de omringende gebouwen het ankerpunt van de gemeente.

Heindonk bestaat bovendien uit een tweetal kleinere kernen, waarbij de kerk een centrale plek inneemt binnen de oostelijke, historische kern van het dorp. Dit vormde mee de reden om aan de voet van de kerk enkele jaren geleden een volwaardig dorpsplein te creëren.  Deze heraanleg heeft de kerk en de andere historische gebouwen in de onmiddellijke nabijheid (het beschermd monument ‘Oud gemeentehuis Heindonk’, de voormalige pastorij en een ecclectische burgerwoning vlak naast de kerk), een duidelijke ruimtelijke context bezorgd. 

De aanleg van het plein had tot doel deze historisch waardevolle gebouwen met elkaar te verbinden, ze een context te geven, maar ook Heindonk weer een eigen ‘centrum’ en gezicht te schenken. Daarnaast werd ook een kunstwerk geïntegreerd dat, door zijn vorm als rudimentaire kapel, direct antwoord geeft op de kerk.  De kerk werd daarbij gebruikt als een beeldbepalend element, zowel voor de vorm als de locatie van het kunstwerk.

Bij de heraanleg werden onder meer ook de bushaltes aan de voet van de kerk gelegd, maar werd het parkeren iets verderop verplaatst om het dorpsplein rondom de kerk alle ruimte te geven, en zo de historische gebouwen tot hun vol recht te laten komen.

Ook de lichtconcepten voor het nieuwe dorpshart werden afgestemd op de kerk. Als belangrijkste monument, samen met het oud gemeentehuis, werd de kerk uitgekozen voor de plaatsing van accentverlichting.  Ook ‘s avonds blijft de kerk bijgevolg een ankerpunt binnen de kleine deelgemeente.

Het kerkhof van Heindonk bevindt zich niet langer aan de kerk, maar situeert zich wel vlakbij achter het oud gemeentehuis. Voor deze begraafplaats is, net als voor Blaasveld, een langetermijnvisie in opmaak.  Daarbij speelt ook hier de kerk een indirecte rol aangezien gestreefd wordt naar een grotere doorwaadbaarheid van het dorpsweefsel, met de kerk als een van de ankerpunten.

2.3.4. Beschrijving van het actueel gebruik en de actuele functie

Voor wat betreft gedetailleerde gegevens omtrent het actueel liturgisch gebruik zie ook punt 3.1 van dit kerkenbeleidsplan.

Het zoeken naar een neven- of herbestemming voor de kerk van Heindonk kan niet los worden gezien van de toekomstperspectieven voor het ‘Oud gemeentehuis Heindonk’. Dit gemeentelijk gebouw, een beschermd monument, staat al vele jaren nagenoeg leeg maar neemt, net als de kerk een erg prominente plaats in binnen het dorpsweefsel van Heindonk.  Zoals vermeld vormen beide gebouwen de ankerpunten, waarrond ook het nieuwe dorpsplein werd aangelegd.

Om deze redenen lijkt het evident om de beide projecten, het gemeentelijke project rond de toekomst voor het oude gemeentehuis, en het project rond de neven- of herbestemming voor de kerk, aan elkaar te koppelen. Beide gebouwen zijn op zich eerder bescheiden in omvang  (gelet op hun huidige of oude functies binnen het dorpsweefsel), maar de invulling ervan kan een zeer grote impact hebben op dit dorpsweefsel.

Voor deze kerk is bijgevolg een stuurgroep aangewezen die niet enkel een sterke gemeentelijke component omvat, maar tevens ook mede vanuit de gemeente wordt geleid en het oud gemeentehuis evenzeer includeert. Voor beide gebouwen is een geïntegreerde toekomstvisie gewenst.  Het belang hiervan kan temeer worden gestaafd vanuit het beschermde karakter van het oude gemeentehuis.  Een gedragen, maar ook esthetisch, functioneel en technisch verantwoorde visie is een absolute noodzaak.

2.4. SINT-JAN DE DOPERKERK IN TISSELT

2.4.1. Identificatie Sint-Jan de Doper kerk

Geografische ligging:

• Blaasveldstraat 1, 2830 Willebroek (Tisselt)
• Provincie: Antwerpen

Kadastrale gegevens:

• Willebroek, Afdeling 5, Sectie B, Perceelnr. 519A (kerk); 518F (perceel rondom kerk)

Plaats in kerkelijke structuur

• Bisdom: Aartsbisdom Mechelen-Brussel
• Dekenaat: Klein-Brabant
• Parochie: Sint-Niklaas parochie Willebroek

Eigenaar: kerkfabriek Willebroek Sint-Niklaas

Bescherming(en):

• Niet beschermd, wel vastgesteld als bouwkundig erfgoed ‘Parochiekerk Sint-Jan-de-Doper’ sinds 05-10-2009 (status: bewaard)

2.4.2. Beschrijving

1. a) Cultuurhistorische waarde

Historiek:

Volgens Verbesselt^[1] klom de oudste kapel van Tisselt op tot de 14de eeuw, mogelijk tot de 13de eeuw, als afhankelijkheid van Willebroek onder het patronaatsrecht van de Sint-Aubertusabdij (Kamerijk).  Eind 15de eeuw (1498) liet de pastoor van Willebroek de vervallen kapel van 1464 herbouwen en werd een residerende kapelaan aangesteld.  In 1717 verkreeg het bisdom Mechelen het patronaatsrecht. Een nieuwe barokkapel, een driebeukige basiliek met koor en klokkentoren, werd opgetrokken in 1783-1784.  Tisselt werd in 1803 een zelfstandige parochie. Vergroting van de kerk in 1855-1861 naar ontwerp van J. Schadde van 1854; bij deze vergroting maakte het oude koor plaats voor een transept en een nieuw koor. Vergroting van sacristie naar ontwerp van L. Blomme in 1879. Naar ontwerp van E. Careels werden in 1900 de vensters van de zijgevels en in 1908-1910 de daken vernieuwd.  Na de verwoesting tijdens de Eerste Wereldoorlog, werd de kerk vanaf 1919 tot 1924 naar ontwerp van E. Careels heropgebouwd naar vooroorlogs model. Na de Tweede Wereldoorlog voerde men onder leiding van G. Careels tussen 1950 en 1952 herstellingswerken uit aan het glaswerk, de toren en de daken.

Beschrijving:

Driebeukige pseudo-basiliek met neoromaanse elementen; uitgebouwde westtoren van drie geledingen onder leien spits; schip en zijbeuken van vijf traveeën, transept met vlakke sluiting van één travee, koor van één rechte travee met driezijdige sluiting; bergplaats en sacristie in de oksels. Baksteenbouw met markerende steunberen, lisenen en getande overhoekse baksteenfries, leien bedaking; toren met banden van gesinterde steen en arduinen plint.  Verdiepte rondboogramen met sober neoromaans maaswerk.  Rondboogmotief in de toren hernomen voor fries, verdiepte nissen en galmgaten.  Geprofileerde rondboogdeur.  Omringend plantsoentje met monument voor de gesneuvelden.

Interieur:

Bepleisterd interieur met tongewelf (middenbeuk) en kruisgewelven (zijbeuken); rondbogen opgevangen door arduinen zuilen met bewerkt en beschilderd kubuskapiteel.

Mobilair:

Hoofdzakelijk uit de 19de en 20ste eeuw, enkele oudere stukken. Schilderijen van de Vlaamse School: Calvarie van circa 1600, Doopsel van Jezus uit de eerste helft van de 17de eeuw, en Onthoofding van Johannes de Doper. Kruisweg van 1908. Gepolychromeerde houten beelden van Onze-Lieve-Vrouw (F. De Vriendt, 1880) en Johannes de Doper (einde 18de – begin 19de eeuw).  Hoofdaltaar: portiekaltaar van gemarmerd hout uit midden 18de eeuw.  Neogotische zijaltaren met beeldhouwwerk van Van Erckel van 1856 en 1868.  Neoromaans eiken koorgestoelte uit de tweede helft van de 19de eeuw.  Communiebank uit de tweede helft van de 19de eeuw, heden opgesteld voor de zijaltaren.  Gesculpteerde eiken preekstoel uit midden 18de eeuw.  Biechtstoelen uit 19de eeuw en 18de eeuw, laatst genoemde met decoratieve Korinthische pilasters.

Orgel door J. Stevens uit de tweede helft van de 19de eeuw, gerestaureerd in 1980 en 1989. Doopkapel met eiken renaissance-afsluiting van 1627 en 17de-eeuws doopvont van marmer en koper met recent deksel.

1. b) Architecturale mogelijkheden

De kerk is van het basilicaal type met een schip en twee lagere zijbeuken, een transept (gelijke hoogte met het schip), een lager koor en westtoren. Het koor eindigt op een polygonale (driehoekige) absis.

Ten zuiden van het koor bevindt zich een afgesloten grote sacristie met complexere vorm, ten noorden een tweede, rechthoekige en kleinere sacristie. Beide zijn toegankelijk vanuit de kerk. 

Het schip en de zijbeuken beslaan vijf traveeën, het transept en oostelijk koor telkens een travee, naast de polygonale absis (koor).   

De totale lengte van de kerk, van toren tot absis, meet ongeveer 46m. De breedte meet circa 17 m.

Gelet op de typologie van de kerk (basilicaal type), is een ‘klassieke’ opdeling mogelijk. Het koor, transept en beide zijbeuken kunnen van het schip (en elkaar) worden afgescheiden.  Ook een verdere opdeling per travee behoort binnen dit klassieke type kerk uiteraard tot de mogelijkheden.  De noordelijke en zuidelijke sacristie zijn reeds afgezonderd van de rest van de kerk en vandaag makkelijk af te sluiten door middel van de bestaande toegangsdeuren tot deze ruimten.

Het koor van de kerk is slechts licht verhoogd ter hoogte van de scheiding met het transept, zodat dit niveauverschil weinig beperkingen met zich meebrengt.

De westtoren heeft reeds een afgezonderd gelijkvloers, dienst doend als inkomsas. Links en rechts hiervan bevinden zich nog twee lange, smalle ruimten die onder meer plaats bieden een de toegangstrap tot het oksaal en de toren.

1. c) Bouwfysische toestand

De kerk werd in 2010 het laatst geïnspecteerd door Monumentenwacht (inspectienummer A-73/10646/2010/B).

Conclusie van het inspectieverslag is dat de kerk geen ernstige structurele gebreken kent, maar in een matige tot slechte staat van onderhoud verkeert. Vooral de daken en goten vragen om verder onderhoud en herstel om verdere vervolgschade te voorkomen.  Kleinere reparaties kunnen volgens het rapport best niet langer uitgesteld worden in dit licht.

Dringende herstellingen, voorgesteld door Monumentenwacht, betreffen het dichten van een aantal lekken zowel in de daken als de torenspits, het controleren van de topbekroning van de toren, het ruimen van de goten en het controleren en herstellen van de gootbekleding en het vervangen van een lekke afvoer.

Daarnaast wordt nog een reeks aanbevelingen gedaan op korte en langere termijn, zowel naar bereikbaarheid als instandhouding en duurzaam onderhoud toe.

Hiervoor moeten een prioriteitenplan en een tijdsplanning opgemaakt worden, rekening houdend met de inhoudelijke oriëntaties van het kerkenplan.

In de voorbije jaren werden de daken, dakgoten, afvoergoten en zolder volledig vernieuwd. De verwarming en sanitair werden vernieuwd.

De kerk is toegankelijk voor rolstoelgebruikers.

2.4.3. Situering van het gebouw in zijn ruimtelijke omgeving

De Sint-Jan-de-Doper kerk is gelegen vlakbij het Zeekanaal Brussel-Schelde, een waterroute die het dorp Tisselt letterlijk in tweeën deelt. Vooral de verbreding van dit kanaal, vanaf 1965, heeft het uitzicht van Tisselt sterk beïnvloed.  De kerk werd tot dan omgeven door de oude typisch landelijke bebouwing, maar ten gevolge van de verbreding werd de volledige gebouwenlijn langs het kanaal weggevaagd.  Hierdoor heeft Tisselt haar ware dorpskern verloren en is de kerk op een meer ijle plaats aan het kanaal komen te staan, met het zicht op de imposante Brielenbrug, aan de voet van de kerk.

De kerk staat nog steeds op de kruising van enkele grotere wegen binnen de deelgemeente, met name de Hoogstraat en Blaasveldstraat die haar flankeren, en de Baeckelmansstraat aan de overzijde van het kanaal, aansluitend op beide andere straten via de brug waarop de kerk uitkijkt. De overige hoeken worden momenteel ingevuld door relatief grote appartementsgebouwen. Kleinschalige bebouwing bevindt zich verborgen achter de kerk en vermelde bouwvolumes, in de straten op wiens kruising de kerk staat.  De kerk vormt hierdoor wel nog een visueel ankerpunt te midden van de hogere bebouwing, en is ook goed zichtbaar vanuit de verte door de zichtas die het kanaal vormt, maar heeft helaas elke historisch-ruimtelijke context verloren. 

In de nabijheid van de kerk is ook weinig openbare verblijfsruimte aanwezig. Het overgrote deel van het openbaar domein wordt er ingenomen door de verkeersknoop ter hoogte van de Brielenbrug.  De vele aantakkingen van straten, en niet in het minst ook de aanwezigheid van een ontsluitingsweg voor een industriezone, maken het openbaar domein rondom de kerk tot een weinig kwaliteitsvolle verblijfsruimte.  De ruimte om deze te creëren in het ‘hart’ van Tisselt, is door de verkeersknoop ook niet (meer) aanwezig.  Een bijkomend gevolg is dat ook parkeerplaatsen rondom de kerk eerder beperkt aanwezig zijn; er kan enkel geparkeerd worden langs de Hoogstraat en Blaasveldstraat.  Door de gesloten bebouwing in beide straten ligt de parkeerdruk hier echter relatief hoog.

Dit alles maakt dat de ligging van de kerk te Tisselt, hoewel in se nog steeds centraal binnen de deelgemeente, weinig aantrekkelijk is en ook weinig opportuniteiten biedt.

2.4.4. Beschrijving van het actueel gebruik en de actuele functie

Voor wat betreft gedetailleerde gegevens omtrent het actueel liturgisch gebruik zie ook punt 3.1 van dit kerkenbeleidsplan.

In de kerk van Tisselt vindt vanaf 1 juli 2017 tweewekelijks een eucharistieviering plaats op zaterdag om 18u. Tevens is er maandelijks één gebedsviering in de kerk eveneens op zaterdag om 18u.

In de kerk van Tisselt zijn er sporadisch andere activiteiten buiten de eredienst. (bvb. optredens van de plaatselijke fanfare, …). Deze activiteiten maken deel uit van de traditie van de plaatselijke dorpsgemeenschap.

De onder punt 2.4.3 beschreven ligging en ruimtelijke context van de kerk van Tisselt maakt dat deze op dat vlak, hoewel in se nog steeds centraal binnen de deelgemeente, weinig aantrekkelijk is en ook weinig opportuniteiten biedt.

3. NAAR EEN TOEKOMSTVISIE

3.1. Onderbouwde visie op het toekomstig gebruik en de toekomstige functie

1. a) Overzicht huidig gebruik

In de hierna volgende tabel wordt het liturgisch gebruik van de vier kerken qua aantal eucharistievieringen, gebedsdiensten, huwelijken, begrafenissen en doopsels weergegeven:

	Willebroek Sint-Niklaaskerk	Tisselt Sint-Jan de Doper kerk	Blaasveld Sint-Amandus kerk	Heindonk Sint-Jan Baptist kerk
Eucharistievieringen in het weekend	70 à 150 deelnemers	40 à 90 deelnemers	60 à 100 deelnemers	20 à 50 deelnemers
Gebedsdiensten in het weekend	niet van toepassing	(nog) niet van toepassing (tot op heden)	50 à 75 deelnemers	20 à 50 deelnemers
Huwelijken	0 à 3	0 à 3	0 à 3	0 à 3
Begrafenissen	40 à 60	20 à 25	20 à 25	0 à 5
Doopsels in 2002                       2005                       2010                     2015                       2016	61 55 48 27 47	29 24 28 21 20	55 45 51 24 14	9 11 11 4 2

1. b) Kenmerken van het huidige gebruik van de vier kerken:

Het aantal uitvaarten is veruit het grootst in Willebroek Sint-Niklaas en is de laatste jaren achteruit gegaan. De begrafenissen vinden plaats om 10u of om 11u45 alle dagen van de week behalve op zondag.

Huwelijksvieringen: het aantal huwelijksvieringen neemt af;

Vormselvieringen: deze vinden enkel in Willebroek en Blaasveld plaats, één per kerk op een zaterdagnamiddag;

Eucharistievieringen: de eucharistie wordt wekelijks gevierd in Willebroek op zondag om 11u, vanaf juli 2017 tweewekelijks in Tisselt telkens op zaterdag om 18u en maandelijks op zondag om 11u in Blaasveld en om 10u in Heindonk;

Gebedsvieringen vinden plaats in Blaasveld (om 11u) en Heindonk (om 10u) op de zondagen waarop er geen eucharistie wordt gevierd. Vanaf 1 juli 2017 is er maandelijks één gebeds-viering in de kerk in Tisselt op zaterdag om 18u.

Doopvieringen: het aantal doopaanvragen is nagenoeg stabiel in Willebroek en Tisselt. In Blaasveld en Heindonk daalt het aantal doopsels. De doopselvieringen worden gegroepeerd per drie tot vijf kinderen. Doopvieringen vinden maandelijks plaats op zaterdag om 14u in Willebroek en tweemaandelijks op zondag om 14u in de kerken van Tisselt en Blaasveld.

In het perspectief van valorisatie wordt de Sint-Niklaaskerk gebruikt voor concerten, georganiseerd door de cultuurdienst van de gemeente Willebroek. Dit is opgenomen in het geprogrammeerd cultuuraanbod van de gemeente. Sedert de renovatie van het interieur van de kerk in 2011 is , behoudens het sanitair, de infrastructuur van de kerk aangepast voor andere doeleinden dan de eredienst.

In het kader van valorisatie wordt ook de kerk van Heindonk jaarlijks een maand voorbehouden voor tentoonstellingen georganiseerd door de cultuurdienst van de gemeente Willebroek.

In de kerken van Tisselt en Blaasveld zijn er sporadisch andere activiteiten buiten de eredienst. (Optredens van de plaatselijke fanfare, Sint-Hubertusvieringen). Deze activiteiten maken deel uit van de traditie van de plaatselijke dorpsgemeenschappen.

– gepubliceerd juni 2017 –