Een van de mooiste beelden die je in de Sint-Niklaaskerk aan kan treffen, is Sint-Anna-ten-Drieën, een 17e eeuwse of mogelijk nog oudere voorstelling van de Heilige Anna met haar dochter Maria en haar kleinkind Jezus en met in haar hand een druiventros. Het kleurige beeldhouwwerk dat vanuit een ver verleden enigszins mysterieus glimlachend op ons neerkijkt, bevindt zich in een nis naast het linker zijaltaar vooraan in de kerk.
Anna-ten-Drieën, de aardse Drieëenheid
De verering van Anna begint in de 5e-6e eeuw in het Midden-Oosten en komt al spoedig naar het Westen via Venetië en Rome. Ze bereikt haar hoogtepunt in de 15e eeuw. Anna wordt een van de meest bekende en geliefde heiligen. Haar verering neemt grootse vormen aan in het Rijnland en bij ons in de Nederlanden. Anna waakte immers over de vruchtbaarheid van het land in tijden dan een misoogst hongersnood en barre ellende tot gevolg kon hebben. Later komen er accentverschuivingen: Sint-Anna werd de patrones van weduwen, kleermakers en huisvrouwen. Ze werd aanroepen tegen bedwateren, een moeilijke bevalling, borst- buik- en hoofdpijn, koorts, pest, zweren, kiespijn en huiduitslag. Ook vrouwen die moeilijk in verwachting raakten, wendden zich tot haar. Volgens de legende was de moeder van Maria getrouwd met Joachim. Ze bleef net als Sara tot op hoge leeftijd kinderloos en beviel dan van een meisje, Maria. Aan het eind van de 15e eeuw zien we een explosieve productie van teksten die het levensverhaal en de mirakelen van Sint-Anna en haar familie uitvoerig beschrijven. Er ontstond een keur van liederen, gebeden, spreuken in verband met de devotie. ‘Help Sint-Anna u met derde’ of ‘Help Jezus, Maria, Anna’ moeten aan het eind van de Middeleeuwen de meest gehoorde schietgebedjes geweest zijn. Met die aanroeping werden Anna, Maria en Jezus om bijstand gevraagd op het moment dat de vereerders in nood waren. De Annaverering heeft van oudsher de typische trekken van een moedercultus. De afbeeldingen – zo ook deze in onze kerk – visualiseren de herkenbare en universele band tussen kind en moeder: warmte, veiligheid en geborgenheid.
Net als de devotie, was de manier van uitbeelden aan verandering onderhevig. Tijdens het hoogtepunt van de verering wordt de Sint-Anna op schilderijen en in beeldhouwwerken afgebeeld samen met haar kind Maria en haar kleinkind Jezus. Men noemt deze voorstelling: Anna-ten-Drieën: Anna met Maria en Jezus. Deze beelden laten Anna zien als een volwassen vrouw met Maria als klein meisje op haar arm, Maria op haar beurt draagt het kleine Jezuskind op haar schoot. Deze voorstelling gaf tot begin 16e eeuw het belang van Anna in het drietal Anna-Maria-Jezus aan: Anna was als grootmoeder van Jezus de belangrijkste figuur met een bijzondere macht als hemelse voorspreekster bij haar kleinzoon. Het beeld in onze kerk is een typisch voorbeeld.
In de 16e eeuw verandert dat sterk: Maria wordt nu de evenknie van Anna en zit of staat als volwassen vrouw rechts van Anna met midden tussen hen in het Jezuskind. Deze wijziging gebeurt onder invloed van de Reformatie – een hervorming die begint rond 1517, opnieuw een zuiver en puur christelijk geloof wil en uitmondt in het protestantisme van Luther en Calvijn – . De glansrol van Anna lijkt voorbij.
Anna-ten-Drieën wordt ook wel de aardse Drie-Eenheid genoemd, Trinitas Terrestris, dit in tegenstelling tot de goddelijke Drie-Eenheid, Trinitas Caelestis, de Vader, de Zoon en de H.Geest. Na het concilie van Trente (1545-1563) wordt die titel gereserveerd voor de Heilige Familie: Jezus, Maria en Jozef.
Anna-ten-Drieën in de Sint-Niklaaskerk
Reeds in de periode 1651 -1655 vinden we in de verslagen van het bezoek van de toenmalige deken sporen die verwijzen naar de devotie voor de H. Anna. Een schilderij met de voorstelling van de H. Anna en Onze-Lieve-Vrouw werd vóór 1667 geschilderd door Coxie Michiel III (1603 – 1667) en in 1699 plaatste men een nieuw altaar voor de H. Anna. In het dagboek van pastoor Van Schaebroek vinden we de vermelding dat rond 1763-1766 twee “kaskens” voor de beelden van Onze-Lieve-Vrouw en de H. Anna – het beeld waarover deze tekst gaat – geplaatst werden. Deze beelden behoren tot de oudste kunstwerken van onze kerk en dateren vermoedelijk uit de 16e of 17e eeuw. Mogelijk behoorden ze tot de kunstwerken die rond 1603 kort na de godsdiensttroebelen van de tweede helft van de 16e eeuw, met financiële steun van Maria Luytgaerens, door de kerkmeesters besteld werden in het kader van de Contrareformatie, de tegenbeweging door de katholieke kerk. (Uit het bouwhistorisch onderzoek van de Sint-Niklaaskerk door Linda Van Langendonck)
Het hele verhaal maakt duidelijk dat Sint-Anna een vorm is van de warme moederfiguur die in alle religies onontbeerlijk is. Een mooiere tweede beschermheilige van onze kerk kunnen we ons moeilijk wensen. Haar naamdag valt op 26 juli.
Neem de tijd, loop de kerk binnen, wandel tot bij het linker zijaltaar en ervaar de mystieke kracht en tijdloze rust die van deze Anna-ten-Drieën uitgaan.
Met dank aan E.H. Piet Abbeel – gepubliceerd 2015 –
Anna-ten-Drieën in Blaasveld
Ook de Sint-Amanduskerk heeft zijn Anna-ten-Drieënbeeld. Het is een witgeschilderd houten beeld uit de 16de eeuw. Het wordt als historisch waardevol beschouwd en wordt in de sacristie bewaard vanwege een stabieler vochtgehalte en temperatuur.
